TÂM LÝ TUỔI DẬY THÌ
- Sự trưởng thành về tâm lý là cả một quá trình dài mà ai cũng phải đi qua. Đến tuổi dậy thì, tâm lý của các em có nhiều biến chuyển, thể hiện trong những mối quan hệ cuộc sống, rõ nét nhất là trong quan hệ với cha mẹ, với bạn bè và các mối quan hệ xã hội.
- Các em cũng nhận thấy mình có ý thức hơn về giới tính, muốn khám phá bản thân mình và những người khác giới… Sự thay đổi tâm lý này đem đến cho cuộc sống của bạn nhiều niềm vui, nhưng cũng có khi khiến bạn gặp phải nhiều điều rắc rối.
- Một đặc điểm tâm lý phổ biến ở tuổi dậy thì là “muốn làm người lớn và tự coi mình là người lớn”. Đôi lúc các em thất vọng, ấm ức vì “hình như” cha mẹ chưa nhận thấy bạn “đã lớn”, vẫn coi bạn là đứa trẻ con bé bỏng. Bạn cảm thấy dường như cha mẹ không hiểu những tâm tư, suy nghĩ, tình cảm của mình. Bạn cũng không còn tâm sự nhiều với cha mẹ như hồi còn bé. Đôi khi bạn còn “giở quẻ” không vâng theo lời cha mẹ. Nhưng sự thực là lúc này bạn mới cần đến sự hướng dẫn của cha mẹ nhiều nhất.
- Các em bắt đầu mở rộng các mối quan hệ bạn bè, tập làm quen dần với cuộc sống xã hội, giao tiếp với mọi người. Bạn bè trở thành một phần quan trọng, không thể thiếu trong cuộc sống của các bạn trẻ.
- Ý thức về giới tính trở nên rõ rệt hơn trước. Bạn không còn là một cô bé, cậu bé mà đã dần trở thành những chàng trai, cô gái xinh đẹp rồi. Và bạn đã bắt đầu có những cảm nhận riêng về cơ thể mình. Mỗi người có những đặc điểm riêng về hình dáng cơ thể bên ngoài, như màu da, màu mắt, vóc dáng, thân hình … Điều đó là do bộ nhiễm sắc thể của cơ thể quy định cũng như do chế độ dinh dưỡng, tập luyện hình thành nên.
- Đến tuổi dậy thì, bạn bắt đầu chú ý hơn đến cách ăn mặc, đầu tóc sao cho đẹp trai, xinh gái. Nhiều bạn gái ở lứa tuổi này khi bắt đầu ý thức được rằng mình đã lớn lại cứ nghĩ là con gái phải “yểu điệu thục nữ”, thậm chí phải yếu đuối, phải ít nói…nên mất dần sự vô tư, hồn nhiên, nhí nhảnh của tuổi học trò. Lại có bạn cứ mãi đau khổ vì không có vóc dáng cao, làn da trắng, thân hình mảnh mai như một vài người khác. Có bạn trai lại cho rằng mình không đủ mạnh mẽ, không đủ tính quyết đoán của đàn ông hay cứ mãi dằn vặt vì cơ thể không vạm vỡ, to cao như “Lý Đức” nên cũng dần dần im lặng, thu mình lại và đánh mất đi sự tự tin vốn có.
- Khi nói chuyện, bạn thích “bàn luận” về giới kia. Ý thức về giới tính len lỏi vào mối quan hệ bạn bè và một số bạn bắt đầu để ý đến những người bạn khác giới. Đó là những rung động trong sáng của tuổi mới lớn. Sự hấp dẫn có thể khá mạnh mẽ, làm bạn xúc động, băn khoăn nhưng hãy tin rằng tình cảm lúc này phần nhiều là cảm tính, rồi nó sẽ qua đi tự nhiên như khi nó đến. Các nhà tâm lý học nhận định rằng những rung động tuổi mới lớn là bước phát triển đầu tiên của tình cảm đối với người khác giới, nhưng chưa phải là lúc bước vào quan hệ yêu đương, vì tâm sinh lý tuổi này còn chưa đủ chín muồi để gánh vác một mối tình phức tạp mà đến người lớn cũng phải đau đầu vì nó. Vì vậy, tình cảm tuổi học trò rất đáng quý, bạn hãy nâng niu và giữ gìn nó, nhưng cũng đừng quên chờ đợi những tình cảm thực sự sâu sắc sau này.
- Ý thức giới tính của chúng ta rộng mở trong các mối quan hệ xã hội nhưng cũng không quên trở về với chính bản thân mình. Tự nhiên chúng ta bắt đầu muốn tìm hiểu về cơ thể của mình và của người khác giới. Có thể chữ “tình dục” hay những câu chuyện “yêu đương” vô tình lọt vào tai khiến bạn phải tò mò đôi chút.
- Nhu cầu của bạn trẻ muốn tìm hiểu về tâm sinh lý và giới tính là chính đáng nhưng đáng tiếc là những thông tin từ bạn bè cùng trang lứa không phải lúc nào cũng đúng, những cuốn sách giúp cho các bạn trẻ có được nhận thức đúng đắn về giới tính, tình dục còn chưa nhiều, bên cạnh đó lại có rất nhiều sách báo, băng hình lưu hành trái phép làm sai lệch ý niệm của chúng ta về vấn đề này. Vì vậy, các bạn cần hết sức thận trọng khi lựa chọn “kênh thông tin” giúp tăng cường hiểu biết về vấn đề này.
2. Diễn biến tâm lý, tình cảm vị thành niên
Vị thành niên là những người không còn là trẻ con nhưng cũng chưa phải là người lớn. dù là con trai hay con gái, diễn biến tình cảm và tâm lý cũng có những điểm giống nhau do lứa tuổi, tất nhiên ở mỗi giới có thể có các biểu hiện ít nhiều khác nhau:
- Ở tuổi vị thành niên sớm (10-13 tuổi): Về mặt tâm lý và tình cảm, các em bắt đầu có tư duy trìu tượng; các em ý thức được mình không còn là trẻ con nữa, và hành động, muốn thử sức mình và muốn khám phá những điều mới lạ. Các em thường quan tâm, đến những thay đổi của cơ thể, nhất là các em gái; dễ băn khoăn; lo lắng, buồn rầu về những nhược điểm ở cơ thể mình khi so sánh với các bạn cùng lứa. Các em cũng bắt đầu quan tâm đến bè bạn, muốn tách khỏi sự bảo hộ của bố mẹ, tuy nhiên các em vẫn còn quá trẻ, chưa có kinh nghiệm và vẫn phụ thuộc vào bố mẹ và gia đình.
- Ở tuổi vị thành niên sớm (14-16 tuổi): Các em phát triển mạnh tính độc lập, muốn tách khỏi sự quản lý, kiểm soát của gia đình, phát triển mạnh cá tính và muốn tìm kiếm những mối quan hệ bạn bè cùng lứa. Nhu cầu về tình bạn trở nên quan trọng và dễ chịu ảnh hưởng (tốt cũng như xấu) của nhóm bạn đó; đặc biệt chú ý đến người bạn khác giới và dễ nhầm lẫn tình bạn với tình yêu. Các em tiếp tục phát triển mạnh về tư duy trìu tượng, tuy vậy các em lại thường thay đổi tình cảm một cách dễ dàng, khi vui, khi buồn kiểu “sớm nắng chiều mưa”. Khi mong muốn điều gì, các em muốn được thoả mãn nhu cầu ngay và có thể hành động bất chấp hậu quả, trong khi về mặt tư duy các em chưa phát triển đầy đủ khả năng tự phê phán. Cũng ở nhóm tuổi này các em thường muốn tìm hiểu về khả năng hoạt động tình dục của mình.
- Ở nhóm tuổi vị thành niên muộn (17-19 tuổi): Cơ thể và chức năng sinh lý của các bộ phận trong cơ thể các em đã gần như hoàn chỉnh. Về mặt tâm lý, tình cảm đã có cách suy nghĩ, ứng xử khá chín chắn giống như người trưởng thành. Có suy nghĩ kế hoạch cho tương lai, về sự lựa chọn nghề nghiệp một cách thực tế hơn. Ảnh hưởng của nhóm bạn bè giảm bớt, thường kén chọn bạn thích hợp với mình (bạn tâm giao). Tình yêu ở nhóm tuổi này thực tế hơn, đã phân biệt tình bạn và tình yêu chứ không còn mơ hồ như những năm trước đó.
Trên đây là những nét chính về phát triển tâm lý, tình cảm của các nhóm tuổi vị thành niên. Sự phát triển đó sớm, muộn khác nhau giữa các cá nhân và phụ thuộc không ít về môi trường sống của vị thành niên trong gia đình, nhà trường và xã hội. Có thể nói cách sống và ứng xử của các bậc phụ huynh, thầy cô giáo và đặc biệt là của bạn bè cùng lứa sẽ có ảnh hưởng không nhỏ đến sự hình thành và phát triển tâm lý, tình cảm của các em trong lứa tuổi này.
3. Những ngộ nhận tuổi mới lớn:
Chưa thành người lớn nhưng cũng không còn là trẻ con, tuổi teen luôn khiến bố mẹ, người thân lo lắng bởi những biến đổi, suy nghĩ thất thường trong suy nghĩ, tình cảm. Một trong những “căn bệnh” đang làm người lớn đau đầu là sự ngộ nhận của tuổi mới lớn về chính bản thân mình.
Hầu hết các bậc cha mẹ có con ở tuổi teen đều than phiền con cái ngày càng xa cách với cha mẹ, chỉ thích trò chuyện, giao lưu bên ngoài hơn là đi chơi cùng gia đình.
Bước vào độ tuổi dậy thì, trẻ sẽ có nhiều biến đổi về tâm lý cả về thể chất và tinh thần. Vì vậy, cha mẹ nên chú ý đến trẻ để có hướng điều chỉnh cho phù hợp với tâm lý thời gian này. Tuổi dậy thì là thời kỳ chuyển tiếp từ giai đoạn trẻ thơ sang giai đoạn trưởng thành, là thời kỳ trẻ không còn là trẻ con nhưng vẫn chưa là người lớn. Đây là thời kỳ mà bất cứ một thiếu niên nào cũng phải trải qua những biến đổi quan trọng về cơ thể cũng như về tâm hồn.
Cá tính của các em phát triển mạnh mẽ ở tuổi mới lớn. Ở tuổi này các em có khuynh hướng chia sẻ, gần gũi với bạn bè hơn gia đình, những trào lưu trong giới trẻ dễ ảnh hưởng lẫn nhau. Bệnh ngộ nhận vì thế cũng dễ lây lan nhưng đây lại là thời điểm quá trễ để cha mẹ có thể uốn nắn, dạy dỗ con cái. Thời điểm vàng để giúp con phát triển nhân cách là khi con còn bé. Những giá trị của cuộc sống, lòng biết ơn, sự sẻ chia… phải được cha mẹ giáo dục cho con mỗi ngày khi con còn ở tuổi mẫu giáo.